“İtfaiye Genel Müdürlüğü Kurulsun”
Adli Bilimciler Derneği Başkanı Prof.Dr.İ.Hamit Hancı ve İsimli Bilimciler Derneği İsimli Yöneylem Kurulu Lideri Av.Dr. Alp Aslan, “İtfaiye Genel Müdürlüğü kurulsun” teklifinde bulundu.
Kartalkaya Kayak Merkezindeki yangın faciası, yangın tedbirlerini bir defa daha gündeme getirdi. İsimli Bilimciler Derneği bu alanda kıymetli bir çalışma yaptı. Dernek bu mevzuda şu açıklamayı yaptı,
İtfaiyecilik Mesleği, bilgi, deneyim, cüret ve özveri isteyen, en riskli ve en gerilimli mesleklerden birisidir. İtfaiyeciler, hiçbir ayrım gözetmeden tüm insanların can ve mal güvenliğini muhafaza vazifesini üstlenirler. Canlarını tehlikeye atarken düşündükleri tek şey kurtarmak ve söndürmektir. Türk İtfaiyeciliği 1714 yılında Tulumbacılar ismiyle yeniçeri ocağına bağlı olarak kurulmuştur. Askeri sisteme bağlı olarak 210 yılı aşkın bir mühlet hizmet vermiştir.
1826’da yeniçeri ocağının kaldırılmasıyla “Tulumbacı Ocağı” da ortadan kalkmıştır. 1827 yılında kurulan yeni ordu bünyesinde tulumbacılar ocağı yerine “Yangıncı Taburu” kurulmuştur. Bu teşkilat daha sonra Askeri İtfaiye ismini almıştır.
1868’de Şehremaneti, Belediye Reisliği ve Belediye Daireleri kurulmuştur. Bu devirde, İstanbul’un yangın söndürme işi yalnız askere bırakılmayarak Belediyenin misyonları ortasında sayılmıştır.
1890 yılında, bu sefer taşrayı da ilgilendiren, “Men-i Harik Tedâbirini Havî Nizamname” si ile, belediye örgütlerinde yangın tertibatının tamamlanması ve işçi açığının giderilmesi amaçlanmıştır.Belediye dairelerinde de tulumbacı kadroları tesis edilmeye başlanmıştır.
Belediye tulumbacığı ile itfaiyecilik faaliyeti askeri olmaktan uzaklaşınca, İstanbul halkı, semt semt, mahalle mahalle, bıçkın delikanlılardan tulumbacı grupları kurmuştur.
Cumhuriyet’in ilanı ile birlikte itfaiye teşkilatını yurda süratle yayılmıştır.
3 Nisan 1930 tarihli ve 1580 sayılı Belediye Kanunu’nun yürürlüğe girmesinden sonra, belediyelere “yangın vukuunu men edecek önlemleri almak” vazifesi verilmiştir. İtfaiye teşkilatının desteği olan 15. unsur 22. fıkra mucibince, tüm vilayet merkezlerindeki belediyeler teşkilatlarını kurmuşlardır,
Güncel Mevzuatımız, İtfaiye Teşkilatını, Beledi İtfaiyecilik anlayışı kapsamında düzenleme yolunu seçmiş olup, buna ait ana kaynaklar, Belediye Kanunu’nun 52. Hususu ve bu hüküm uyarınca İçişleri Bakanlığı tarafından yürürlüğe konulan Belediye İtfaiye Yönetmeliği’dir.
İtfaiye teşkilatı, belediyeler dışında özel ve kamu dalı kurum ve kuruluşları bünyesinde de dağınıklık sergilemektedir.
ÖNERİLER
Önleme, eğitim, kurtarma ve söndürme çerçevesinde çok büyük sorumluluk ve fedakarlıklar ile vazife yapan Türk İtfaiye Teşkilatı’nın, Dünya’daki emsal gelişmelere koşut olarak yenidenyapılanması gereklidir.
Güncel Mevzuatımızda, İtfaiye Teşkilatı ile ilgili temel düzenlemeler, Beledi İtfaiyecilik anlayışı kapsamında ele alınmıştır.
Türkiye’de İtfaiye Mevzuatı’nın son derece dağınık olarak genel mevzuat içerisinde yer aldığı görülmektedir. Türkiye’de özel bir “İtfaiye Kanunu” bulunmamaktadır. Bu nedenle İtfaiye hizmetlerinin kapsamı ve itfaiyecilik mesleğinin net bir tarifini yapacak bir “İtfaiye Kanunu” çıkarılmalıdır
İtfaiye üniteleri Belediyeler için kar merkezi olmayıp bir masraf kapısı olarak görülmektedir.
itfaiye teşkilatının gerek nitelik ve gerekse nicelik olarak ülke seviyesindeki tüm belediyelerimizi kapsadığını söylemek olanaksızdır.
Her belediyenin maddi gücü tıpkı olmayıp, İtfaiyesine kâfi kaynak aktaramayabilmektedir.
Bu konuda son derece başarılı yapılanan 112 Acil Sıhhat Hizmetleri örnek alınarak,
Başbakanlık AFAD Teşkilatı bünyesinde bir İtfaiye Genel Müdürlüğü kurularak,
Hizmetin 112 deki üzere standartlaştırılması sağlanmalıdır.
Bunun Alternatifi, İçişleri Bakanlığı bünyesinde bir İtfaiye Genel Müdürlüğü ve İtfaiye Akademisinin kurulmasıdır.
Bu biçimde belediyelerce bir masraf merkezi üzere görülebilen İtfaiye teşkilatının ve itfaiyecilik mesleğinin, karada, havada ve denizde, kamu ve özel bölümde, hak ettiği standartlara kavuşması sağlanmalıdır.
İTFAİYE TEŞKİLATI, GEÇMİŞTEN GELECEĞE
İtfaiyecilik Mesleği, bilgi, deneyim, cüret ve özveri isteyen, en riskli ve en gerilimli mesleklerden birisidir. İtfaiyeciler, hiçbir ayrım gözetmeden tüm insanların can ve mal güvenliğini müdafaa misyonunu üstlenir ve her türlü şartta hiç bir menfaat gözetmeden canlarını tehlikeye atarken düşündükleri tek şey kurtarmak ve söndürmektir. İtfaiyecilerin tek mükafatı ise başarılı olunduğunda duyulan hazdır. Bu yazıda İtfaiye Teşkilatı ve İtfaiyecilik Mesleğinin geçmişi Türkiye ve Dünya örneğinde kısaca incelenerek, geleceğe dair önderilerde bulunulmaya çalışılmıştır.
-
TÜRK İTFAİYECİLİĞİNİN TARİHÇESİ:
Türk İtfaiyeciliği 1714 yılında Tulumbacılar ismiyle yeniçeri ocağına bağlı olarak kurulmuştur. Askeri sisteme bağlı olarak 210 yılı aşkın bir müddet hizmet vermiştir. Türk İtfaiyeciliğin tarihi incelendiğinde dataların genel olarak İstanbul’da yaşanan olaylarla ilgili olduğu gözlemlenmektedir. İstanbul’da yaşanan büyük çaptaki doğal afetler, mesken imalinde kullanılan yapı gereçlerinin de vakitle farklılık göstermesine sebep olmuştur. Evvelce taş kullanılarak inşa edilen meskenlerin 1509 yılında yaşanan sarsıntıdan sonra ahşap materyaller kullanılarak inşa edildiği bilinmektedir. Zelzelelere karşı tedbir olarak bina imalinde ahşap gereç kullanımı yangınlara ve yangınların süratle genişlemesine sebep olmuştur. Padişah III. Murad’ın 12 Mart 1579 tarihli fermanıyla, herkes konutunda binanın damına kadar uzanabilen birer merdivenle birer büyük fıçı su bulundurmaya mecbur tutulmuş ve bir yangın vukuunda bütün aile efradı, Yeniçerilerle halk yetişinceye kadar el birliği yaparak yangını söndürmeye mecbur edilmiştir. Türk İtfaiyesinin temelini oluşturan bu fermanın Yeniçeri Ocağı’na dayandığı ve Sivil Halk’a da görev verildiği görülmektedir.
ASKERİ İTFAİYECİLİK
Ülkemizde sistemli İtfaiyeciliğin kökeni “Tulumbacı Ocağı” na dayanır. Birinci kere tulumba imal edip kullanan “Davit” isminde bir sonradan İslam’a geçen bir Fransızdır. Müslüman olunca isminin değiştirilmesine lüzum görülmeyerek, ayırt edilebilmesi için isminin başına “Gerçek” sıfatı eklenmiş ve Gerçek Davud ismini almıştır. Gemilerdeki suyu boşaltmak maksadıyla kullanılan bir alet olan tulumbayı yangınlara müdahale amacıyla tekrar tasarlayıp 1715 yılında İstanbul’a tanıtan Gerçek Davut olmuştur. Gerçek Davud, birebir yıl içinde Tüfekhanede çıkan büyük bir yangına tulumbasını alarak koşmuş, etrafına toplanan gençlerin de yardımı ve tulumbasıyla ateşi denetim altına almıştır. O dönemin adeti olduğu üzere Sadrazam İbrahim Paşa da yangına gitmiş ve tulumbası ile ateş söndürmedeki başarısı üzerine Gerçek Davud’u “Tulumbacı Ağası” tayin ederek, Yeniçeri Ocağına bağlı bir tulumbacı teşkilatının kurulmasını emretmiştir. Böylelikle birinci itfaiye teşkilatımız Askeri tertip içerisinde kurulmuş oldu. İstanbul’da çıkacak yangınlara karşı vazifeli olan bu yeni 1asker ocağı acemi oğlanları ortasından seçilmiş on – on iki nefer ve bir tulumbadan oluşan ekipler halinde ile yeniçeri kolluklarında yerini almıştır. 18. yüzyılın ikinci yarısında İstanbul’un her semtinde küçük bir tulumbacı grubu vazife yapmaktaydı. Bunlar küçük yangınlara çabucak koşuyor, yangının büyümesi durumunda etraftaki diğer tulumbacılardan ve Tulumbacı Ocağı’ndan yardım istiyorlardı. Yangınları haber vermek için Beyazıt’ta bulunan Ağa Kapısı ile Galata Kulesinden yararlanılmaktaydı. 1826’da yeniçeri ocağının kaldırılmasıyla “Tulumbacı Ocağı” da ortadan kalkmıştır. 1827 yılında kurulan yeni ordu bünyesinde tulumbacılar ocağı yerine “Yangıncı Taburu” kurulmuştur. Vaka-i Hayriye’den 48 gün sonra büyük Hocapaşa yangını olunca, tulumbacı teşkilatının hızla ihyası için Hükümet harekete geçmiş lakin yeni teşkilat lakin yıl sonra, 1828 de kurulabilmiştir. Yeniçeri Ocağının yerine kurulan “Asakir’i Mensure’i Muhammediyye” himayesinde, şehrin inzibatı için yapılmış eski kolluklar Asakir’i Mensure karakolları oldu, yeni tulumbacılar da Asakir’i Mensure’i Muhammediyye Seraskerliğine, (Komutanlığına) bağlı tulumbacı grupları olarak bu karakollara yerleştirildi.
Bu teşkilat daha sonra Askeri İtfaiye ismini almıştır. Askeri İtfaiye Taburunun İstanbul’da gerçekleşen büyük yangınlarda yetersiz kalması sebebiyle Sultan Abdülaziz’in talimatıyla Londra’da itfaiye eğitimi alan Macar Kont Odön Szecheny İstanbul’a getirildi. Kont Odön Szecheny yönetimindeki İstanbul İtfaiyesi bünyesinde 1874 yılında 4 kara itfaiye taburu 1887 yılında da deniz itfaiyesi taburu kurulmuştur. Bu süreçte, itfaiyecilik eğitimi verilmeye, giysi ve teçhizat çağın gereklerine uygun olarak biçimde yenilenmeye, bu alanda öteki devletler ile bağlantılar kurulmaya başlandı. Sultan II. Abdülhamid, Szechenyi’nin gerek teorik çalışmaları, gerekse yangın yerlerinde gösterdiği inanılmaz uğraşlardan ötürü 1877 yılında kendisine miralay rütbesi verdi. 1883 yılında ise ferikliğe yükseltildi. Böylelikle yaklaşık kırk yıl boyunca taşıyacağı, “Umûm İtfâiye Alayları Kumandanı” unvanını kazanmış oldu.
Szechenyi ile İstanbul itfaiyesinde yeni bir devir başlamıştı, ancak, yangınlar payitaht için birinci tehlike olmaya devam ediyordu. İşçinin hiyerarşik düzenle örgütlenmesi, yönetmeliğin çağdaş asıllara göre düzenlenmesi ve çağdaş tulumbalar ithali üzere yenilikler, itfaiye anlayışında ileriyi gören bir değişim başladığının somut belirtileriydi. Szechenyi’nin kurduğu örgüt her ne kadar kusursuz işlese de, afetin sıklığı ve hepsine müdahalede yetersiz kalınması, örgütün muvaffakiyetini gölgeliyordu. Bu periyotta kentte yangınların çoğalması ile sigorta şirketi sayısının artması ortasında yakın bağlantı bulunmaktaydı. Çünkü Sultan II. Abdülhamid’in, yangınların sebeplerini tespit etmek için yaptırdığı araştırmalar, bunların birçoklarının, sigorta şirketlerinden para almak isteyen mülk sahipleri tarafından taammüden çıkarıldığını ortaya koymuştu. Padişaha sunulan jurnallerin ortaya çıkardığı çarpıcı bir gerçek de, kelam konusu kurnazlığa yönelen ve mülkünün yanmasına göz yuman şahısların birçoklarının gayrimüslim olmasıydı. Sigorta şirketlerinin büyük ölçüde yıpranmasına ve kimilerinin kapanmasına yol açan bu durum, yangın zedelerle şirket yöneticilerini sık sık karşı karşıya getirmekte, tartışmaların birçok yargıya intikal etmekteydi. Skandal, 1874 yılında, İngiliz Sun Şirketi’nin İstanbul sorumlusunu vazifesinden istifa ettirmişti. Kimi basın organlarındaki yorumlarda itfaiyedeki yetersizlikler ön plana çıkarılıp, açıktan ya da bâtın biçimde Szechenyi Paşa kusurlu gösterilmiş ise de, başarısızlığın temel nedeni, şehircilik siyasetinde öteden beri süregelen yanlış uygulamalardı. Hakikaten Sultan II. Abdülhamid’in yaptırttığı araştırmalar, yangınlarla uğraşın önündeki en büyük pürüzün, su yetersizliği ile ahşap ve bitişik nizam yapılaşma olduğunu ortaya koymuştu. İtfaiye hizmetlerini tek bir yönetimde, yani Szechenyi’nin başında bulunduğu örgüt elinde toplayan bu düzenlemeden sonra, alayın teknik donanımının güzelleştirilmesine girişildi. 1890 yılında, bu kere taşrayı da ilgilendiren, “Men-i Harik Tedâbirini Havî Nizamname” yayınlandı. Sekiz maddelik nizamnamenin temeli, belediye örgütlerinde yangın tertibatının tamamlanması ve işçi açığının giderilmesi temeline dayanıyordu. Nizamnamenin en kıymetli özelliği, yangınla gayrette gözetici tedbirlerin alınmasının yanında, cezalandırma usulüyle caydırıcılık faktörünün de devreye sokulmuş olmasıydı
BELEDİYE TULUMBACILARI
Tanzimat ile bir arada devlet teşkilatı batılılaşırken, 1868’de Şehremaneti, Belediye Reisliği ve Belediye Daireleri kurulmuştur. Bu periyotta, İstanbul’un yangın söndürme işi yalnız askere bırakılmayarak Belediyenin misyonları ortasında sayıldı. Belediye dairelerinde de tulumbacı grupları tesis edilmeye başlandı. Tulumba grubu, semtin hamaI, ırgat, otomobilci üzere, beden yapıları bu meşakkatli işe sağlam gençlerinden oluşturuldu. Bu gençler kendi günlük işlerine devam ettikleri üzere, yangın çıkınca tulumbalarının başı yaparak yangına koşarlardı. Gençlerin bu hizmetlerine karşılık, çabucak hepsi bekar olduklarından, kendilerine yatacak bir koğuş gösterildi, küçük birer aylık bağlandı ve günde bir ekmek ile yılda birer giysi verilerek iaşe ve ibadeleri sağlandı. Bunlar her türlü Belediye vergilerinden de muaf tutuldular. Yangına gitme kıyafetleri Askeri İtfaiye ile kıyaslanmayacak biçimde zayıftı: Sırtta bir yelek, bir gömlek, başta bir keçe külah, yalın ayaklarında da bir tulumbacı yemenisinden ibaretti
MAHALLE TULUMBACILIĞI
Belediye tulumbacığı ile itfaiyecilik faaliyeti askeri olmaktan uzaklaşınca, İstanbul halkı, semt semt, mahalle mahalle, bıçkın delikanlılardan tulumbacı kadroları kurar oldular. Böylelikle, Askeri ve Beledi İtfaiyeciliğin yanı sıra İstekli İtfaiyecilik de Ülkemiz tarihinde yerini almış oldu. Belediye tulumbacı teşkilatı, başı bozuk halde motamot taklit edildi. Koğuşlar yapıldı, bu gençler yangınlara yalın ayak, çeşitli renkte kılık kıyafet ile koşar oldular. Tulumbacılık hevesi öylesine yayıldı ki vaktimizin futbol kulüpleri ve taraftarları arasındaki rekabet, tulumbacı taraftarları ortasında da yaşandı. Tulumba mahallenin, semtin sembolü haline geldi. Bu gruplar yangına giderken ve yangın dönüşü koşular, yangını unutturacak kadar savlı oluyordu. Takımlar ortasında bazen kanlı dövüşler oluyordu. Mahalle tulumbaları sandıklarına kayıkçı, otomobilci, beygir sürücüsü üzere kimselerin yanında esnaf gençleri, kalem efendileri, idadi talebeleri, yüksek mektep talebeleri, beyzadeler, paşazadeler uşak yazılmışlardı. “Yangın var” sesi duyulunca hepsi koğuşlarına giderek esvaplarını, üniformalarını atıyorlar, dizliklerini çekip formalarını geçiriyorlar ve yalınayak tulumba sandığının kolu altına 3girerek yangına koşuyorlardı. Gönüllülük aslına dayanan bu tulumbacılığın kısa bir vakit içinde güçlü bir edebiyatı, türlü adetleri, merasimi, güçlü bir tulumbacı argosu doğmuş oldu.
CUMHURİYET PERİYODUNDA İTFAİYE
Cumhuriyet’in ilanı ile birlikte itfaiye teşkilatının yurda süratle yayıldığı görülmektedir.
1923 yılında Bolu, Bursa, Edirne, Manisa, Uşak, İzmir,
1924 yılında Ankara, Mersin, Konya, Samsun,
1925 yılında Adana, Çorum, Erzincan, Trabzon,
1926 yılında Balıkesir, Diyarbakır, Elazığ, İzmit, Malatya, Tekirdağ, Tokat,
1927 yılında Eskişehir,
1928 yılında Kayseri,
İlleri itfaiye teşkilatlarını kurarak hizmet vermeye başlamışlardır. Ankara İtfaiye teşkilatının kuruluş tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Eldeki birinci evrak, 19 Haziran 1922 tarihli ve Ankara Belediyesi Dairesince, Osman Zeki (Abaan) Bey’e verilen bir takdirnamedir. Bu takdirnamede açıklandığına nazaran, Ankara’da birinci İtfaiye Teşkilatı, 1922 yılı başlarında, Kurtuluş Savaşı içinde “Müstakil İtfaiye Bölüğü” ismi ile askeri bir örgüt halinde ve Osman Zeki Bey kumandasında, bugünkü isminin verilmesine sebep olan İtfaiye Meydanı’nda kurulmuştur. Ankara İtfaiyesi, Cumhuriyetin ilanını takip eden süreçte, 16 Şubat 1924 yılında kurulan şehremaneti ile araç gereç ve bir kısım işçisiyle Ankara Belediye’sine devredilerek sivilleştirilmiştir. 3 Nisan 1930 tarihli ve 1580 sayılı Belediye Kanunu’nun yürürlüğe girmesinden sonra, belediyelere “yangın vukuunu men edecek önlemleri almak” misyonu verilmiştir. İtfaiye teşkilatının desteği olan 15. madd 22. fıkra yeterince, tüm vilayet merkezlerindeki belediyeler teşkilatlarını kurmuşlardır, itfaiye teşkilatının gerek nitelik ve gerekse nicelik olarak ülke seviyesindeki tüm belediyelerimizi kapsadığını söylemek olanaksızdır.
DÜNYADA İTFAİYE TEŞKİLATLARI
Dünya’nın en önemli itfaiye teşkilatları yakından incelendiğinde, Ülkemiz itfaiye teşkilatı tarihine benzeri bir gelişim geçirdikleri, ilişkin oldukları toplumların toplumsal ve ekonomik ömürleri üzerinde kalıcı iz bıraktıları gözlenebilir.
- NEW YORK CITY, ABD
New York itfaiye Teşkilatı, gerek tertip gerekse teknik imkanları bakımından dünyanın en büyük itfaiye teşkilatıdır. New York İtfaiye Teşkilatı, New York metropolünün beş farklı bölgesinde yaşayanların can ve mal güvenliğini, yangınlardan ve yangına bağlı tehlikelerden korumak, acil durum ve ambulans 4hizmetlerini sağlamak, teknik kurtarma hizmetleri vermek ve ayrıyeten biyolojik, kimyasal ve radyoaktif tehlikelere karşı birinci müdahaleyi yapmakla sorumludur. New York İtfaiye Teşkilatı’nın birinci oluşumu, Flaman yerleşimi olan New Amsterdam’da birinci itfaiye yönergesinin kabul edildiği 1648 yılına kadar uzanmaktadır. Kirli bacalardan alınan para cezaları ile kancalar, merdivenler ve kovalar satın alınmış ve kentin erkekleri ortasından seçilen sekiz nöbetçiden oluşan bir yangın nöbet grubu kurulmuştur. Bu gruplar, geceleri gün ağarana kadar caddelerde, kova, merdiven ve kancalarla gezerek, yangın gözetlemesi yapmışlardır. 1664 yılında New Amsterdam, bir İngiliz yerleşimi haline gelmiş ve yine isimlendirilerek New York olarak anılmaya başlanmıştır. İngiltere’nin Londra kentinden getirilen iki adet elle çalıştırılan pompa, birinci kere 1731 yılında hizmete alınmıştır. Bu pompalar, Amerikan kolonileri dahilinde kullanılan birinci itfaiye araçlarıdır. Bu tarihlerde, eli kolu tutan herkes bir yangın olduğunda olay yerine gidip kıdemli itfaiyecilerin nezaretinde yangının söndürülmesine yardımcı olmuşlardır. Kentteki birinci itfaiye istasyonu, 1736 yılında Broad Street Belediye Binası’nın karşısında inşa edilmiştir. Bir yıl sonra, 16 Aralık 1737 tarihinde koloninin Genel Meclisi, heyet ve askerlik vazifelerinden muafiyet karşılığında, gerekli görüldüğünde çağrılacak olan 30 kişiyi görevlendirmek suretiyle New York İtfaiye Teşkilatı’nı kurmuştur. O tarihlerde kentin resmi itfaiyecileri, gece ya da gündüz hizmet etmeye hazır, uğraşlı, çalışkan ve her an tetikte olabilecek, elinden iş gelen dinamik erkeklerden seçiliyordu. 1866 yılında çok kayıplara ve hasebiyle sigorta primlerinde yükselmeye yol açan birkaç büyük yangının akabinde, itfaiye teşkilatı General Alexander Shaler’in buyruğu altında yine yapılandırılmıştır. Bu değişim ve disiplin, yangın kayıplarında genel bir azalma sağlamıştır. (BSHA – Bilim ve Sıhhat Haber Ajansı)
