Oksijen tüpü inançlı kullanımı hakkında açıklama yapan İsimli Bilimciler, oksijen tüplerinin inançlı kullanımı konusunda kıymetli bir davette bulundu.
Adli Bilimciler Derneği Lider Prof.Dr. İ. Hamit Hancı ve ADBİD İsimli Yöneylem Araştırması Komisyonu Başkanı Av.Dr. Alp Aslan, oksijen tüplerinin kullanımı konusunda değerli açıklamalarda bulundu.
26 Şubat 2025 günü Konya’nın Selçuklu ilçesinde hastaneden taburcu olan bebeklerini alan ailenin arabasındaki oksijen tüpü nedeniyle çıkan yangında, üç aylık bebek ve on sekiz yaşındaki teyzesi vefat etmiş, yaralanan anne ve babası hastaneye kaldırılmıştır. Yaşadığımız bu çok acı olay, Ülkemizde her yıl yaşanan oksijen tüpü yangın ve patlamalarına bir kere daha dikkat çekilmesi gereğini ortaya çıkartmıştır. Oksijen tüpleri, sıhhat hizmetlerinden sanayi uygulamalarına kadar birçok alanda hayati değere sahip ekipmanlardır. Yüksek basınç altında sıkıştırılmış oksijen gazını depolayan bu silindirik tüpler, bilhassa hastaneler, klinikler, endüstriyel atölyeler ve dalış üzere faaliyetlerde yaygın olarak kullanılmaktadır. Oksijen tüpleri hayat kurtarıcı oksijen dayanağını sağlamaları ve endüstriyel kesme/kaynak süreçlerini mümkün kılmaları nedeniyle vazgeçilmezdirler. Fakat birebir vakitte, içerdiği saf oksijenin yüksek reaktivitesi ve tüplerin basınçlı yapısı nedeniyle yanlış kullanımda önemli güvenlik riskleri oluşturabilirler. Münasebetiyle oksijen tüplerinin inançlı kullanımı konusunda farkındalık oluşturmak ve mümkün kazaları engellemek büyük kıymet taşımaktadır.
Oksijen Tüplerinin Patlama Nedenleri
Oksijen tüplerinin patlamasına yahut yangına neden olabilecek çeşitli faktörler vardır. Bunların başlıcaları aşağıda açıklanmaya çalışılmıştır:
• Yüksek basınç: Oksijen tüpleri çok yüksek basınçlarda gaz içerir (tipik olarak 150–200 bar aralığında). Bu yüksek basınç, tüp yapısında bir zayıflık, çok ısınma yahut valf arızası durumunda ani ve şiddetli bir patlamaya yol açabilir. Örneğin, dolu bir tüpün direkt güneş altında çok ısınması iç basıncı tehlikeli düzeylere çıkararak tüp bütünlüğünü bozabilir. Benzeri formda, valfin birdenbire tam açılması durumunda regülatör içinde ani basınç yükselmesiyle adyabatik ısınma meydana gelip tutuşma yaşanabilir.
• Yanlış yahut dikkatsiz kullanım: Oksijen tüplerinin üretici talimatlarına karşıt yahut özensiz biçimde kullanılması patlama riskini artırır. Örneğin, oksijen için özel tasarlanmamış ekipman ya da materyallerin kullanılması tehlikelidir. Birtakım materyaller saf oksijenle temas ettiğinde emele uygun olmayan yahut tehlikeli tepkiler verebilir.
• Yine tüp vanasını çok süratli açmak, regülatörde parçacıkların süratle çarpıp kıvılcım çıkarmasına yahut apansız yükselen sıcaklığın iç modüllerde tutuşmaya yol açmasına neden olabilir. Hasebiyle tüp ve temas ekipmanlarının gerçek formda kullanılması hayati değerdedir.
• Darbe ve mekanik hasar: Tüplerin düşürülmesi, sert bir darbe alması yahut valf müdafaası olmadan çarpması durumunda fizikî hasar patlamaya sebebiyet verebilir. Yüksek basınçlı bir tüpün valfinin kopması halinde, tüp adeta bir roket üzere fırlayabilir ya da yapısal olarak bütünlüğünü kaybedip şiddetle patlayabilir. Yapılan araştırmalar, tüplerin sert bir sarsıntı yahut yere sert bırakılmasıyla mekanik şok oluşabileceğini ve bunun da patlamayı tetikleyebileceğini göstermiştir. Bu nedenle tüpleri darbelere karşı korumak son derece değerlidir.
• Gaz sızıntıları (oksijen zenginleşmesi): Tüpün valf, temas yahut hortumlarındaki kaçaklar sonucu ortama oksijen sızabilir. Oksijen sızıntısı, bulunulan ortam havasının olağanda %21 olan oksijen oranını yükselterek “oksijen zenginleşmesine” yol açar. Bu türlü bir ortamda yanıcı unsurların tutuşma sıcaklığı düşer ve en ufak bir kıvılcım bile birdenbire yangına dönüşebilir. Örneğin, kapalı bir alanda sızan oksijen, kıyafetlere, mobilyalara yahut araç içine nüfuz ederek onların olağandan çok daha kolay alev almasına neden olabilir. Hasebiyle tüplerdeki kaçaklar hem patlama hem de yangın riskini önemli oranda artırır.
• Yanıcı unsurlarla temas (yağ ve gres): Oksijen tüplerinin yahut ilişki elemanlarının yağ, gres, yakıt üzere hidrokarbon bazlı unsurlarla teması son derece tehlikelidir. Yüksek basınç altındaki saf oksijen, bu çeşit yanıcı hususlarla temas ettiğinde şiddetli bir oksidasyon yansıması meydana gelir ve bu da patlama yahut yangınla sonuçlanabilir. “Oksijen ve yağ asla bir ortaya gelmez” kuralının sebebi budur; küçük bir yağ kalıntısı bile oksijen altında adeta yakıta dönüşüp ansızın tutuşabilir. Bu nedenle oksijen tüplerinin vanaları, regülatörleri ve temas noktaları muhakkak yağlanmamalı, tüpe yakın ortamlarda yağlı bez bulundurulmamalıdır.
Oksijen Tüplerinin Kullanım Alanlarına Nazaran Riskler
Oksijen tüplerinin yol açabileceği tehlikeler, kullanıldıkları bölüme ve ortama nazaran çeşitlilik gösterebilir. Farklı kullanım alanlarında karşılaşılan en önemli riskler şunlardır:
• Sanayi (Endüstriyel kullanım): Fabrika ve atölye ortamlarında oksijen tüpleri çoklukla kaynak ve kesme süreçleri için yanıcı gazlarla birlikte kullanılır. Bu alanlarda tüplerin yanlış bağlanması, hortum karışıklığı yahut geri tepmeyi önleyici valflerin eksikliği durumunda alev geri teperek tüpe ulaşabilir ve patlamaya neden olabilir. Örneğin, bir sanayi tesisinde dolum süreci sırasında yere düşürülen bir oksijen tüpü birdenbire infilak etmiş; tüpün kesimleri metrelerce uzağa fırlayarak önemli can kayıplarına yol açmıştır. Ayrıyeten atölye ortamındaki sıcak kıvılcımlar yahut elektrik arkı, tüp yüzeyinde hasar oluşturup oksijen sızıntısıyla birleştiğinde yangın tehlikesi yaratabilir. Bu nedenle endüstride oksijen tüpleriyle çalışırken çok sıkı güvenlik protokolleri uygulanır.
• Tıbbi kullanım (Sağlık sektörü): Hastanelerde, ambulanslarda ve konutta oksijen tedavisinde kullanılan tüpler, hastaların hayatını kurtarmada kritik rol oynar. Lakin tıbbi ortamlarda da değerli riskler bulunur. Örneğin, hastane yahut mesken ortamında oksijen verilen bir odada sigara içilmesi ya da açık alev bulunması faciayla sonuçlanabilir. ABD’de yapılan istatistikler, her yıl meskende oksijen tedavisi ekipmanının karıştığı 180’den fazla yangın çıktığını ve 70’ten fazla can kaybı yaşandığını göstermektedir – bu yangınların %70’inden fazlasının nedeni hastaların oksijen tedavisi alırken sigara içmesidir. Ayrıyeten tıbbi tüplerin düşürülmesi halinde valfin kopması, tüpün denetimsiz bir biçimde fırlayıp etrafa çarpmasına (roket etkisi) neden olabilir. Sıhhat kuruluşlarında oksijen tüpleri ekseriyetle duvara zincirlenerek yahut özel kafeslerde sabitlenerek bu tip kazaların önüne geçilmeye çalışılır. Yeniden ambulanslarda bulunan oksijen tüplerinin de üzücü kazalara neden olduğu görülmektedir. Bu kazalara kullanıcı, tesisat ve teknik yanılgı ve eksikliklerin yol açtığı dikkat çekmektedir.
• Dalış (SCUBA ve su altı kullanım): Dalış sporunda kullanılan tüpler çoğunlukla basınçlı hava içerse de, teknik dalış ve acil durumlarda yüksek oranda oksijen içeren karışımlar da kullanılmaktadır. Oksijen oranı arttıkça ve basınç yükseldikçe, tüp ve ekipmanlarda yangın riskinin arttığı bilinmektedir. Bilhassa %40’tan yüksek oksijen içeren gaz karışımları yahut saf oksijen doldurulan tüpler, “oksijen temizliği” ismi verilen özel bir bakım ve yağdan arındırma sürecine tabi tutulmazsa dolum sırasında zaten tutuşma meydana gelebilir. Dalgıç ekipmanlarında geçmişte yaşanan birtakım hadiselerde, oksijen valfi yavaş açılmadığı ya da ekipmanda kalan ufak bir yağ kalıntısı nedeniyle dolum esnasında alevlenme oluştuğu rapor edilmiştir. Bu nedenle dalış kesiminde oksijen kullanımında eğitimli işçi tarafından çok sıkı prosedürler izlenir ve ekipmanlar oksijen uyumlu gereçlerle üretilir.
• Havacılık: Uçaklarda ve uzay araçlarında oksijen sistemleri hayati ehemmiyet taşır (örneğin, kabin basıncı düştüğünde yolculara/pilota oksijen sağlama yahut uzay vazifelerinde ömür dayanak sistemleri). Ne var ki bu sistemlerdeki bir tüp arızası, kapalı ve hassas ortamlarda felakete neden olabilir. 2008 yılında bir yolcu uçağında (Qantas Boeing 747) kargo kısmındaki bir oksijen tüpü, sebebi tam anlaşılamayan bir biçimde patlayarak uçağın gövdesinde yaklaşık 2 × 1.5 metrelik bir delik açmıştır Bu patlama sonucu kabin basıncı ani olarak düşmüş, uçak acil iniş yapmak zorunda kalmıştır. Havacılıkta oksijen tüpleri sistemli bakım ve testlerden geçirilmesine karşın, bu türlü bir olay tüp patlamalarının ne kadar önemli sonuçlar doğurabileceğini göstermiştir. Misal biçimde, bakım hangarlarında yahut uçak içinde yanlış elleçlenen bir tüp yangına ve sistem hasarına yol açabilir. Bu nedenle havacılık dalı, oksijen tüplerinin taşınması ve kullanımı konusunda en katı güvenlik standartlarını uygulamaktadır.
• Diğer bölümler ve ortamlar: Oksijen tüplerinin kullanıldığı tüm başka alanlarda da benzeri riskler kelam hususudur. Laboratuvar ortamlarında deneyler için kullanılan oksijen tüpleri yahut kimya endüstrinde tepki hızlandırmak gayesiyle kullanılan oksijen gazı, uygun olmayan şartlarda patlayıcı bir tehlikeye dönüşebilir. Örneğin, bir laboratuvarda oksijen tüpünün sızdırması, havadaki oksijen oranını yükselterek kıvılcıma karşı son derece hassas bir ortam yaratır. Yeniden oksijen tüplerinin üretim tesisleri yahut dolum istasyonlarında yanlış depolanması, bir tüpün patlamasının zincirleme tepkiyle başka tüpleri etkilemesine neden olabilir.
• Evlerde kullanılan küçük uzunluk tüpler de (örneğin KOAH hastalarının konut tipi oksijen tüpleri) benzeri risk taşır; bu tüplerin devrilmemesi, ısı kaynaklarından uzakta tutulması ve çocukların erişemeyeceği biçimde koruma edilmesi gerekir. Velhasıl, oksijen gazının yüksek reaktivitesi ve desteklediği ağır yanma olgusu, kullanım alanı ne olursa olsun dikkat edilmediğinde tehlike oluşturabilmektedir.
Oksijen Tüpleri Güvenlik Tedbirleri ve Öneriler
Oksijen tüplerinin inançlı kullanımı için alınması gereken tedbirler yeterli bilinmeli ve titizlikle uygulanmalıdır. Aşağıda, kullanıcıların ve işletmelerin uyacağı temel güvenlik kuralları ve teklifler listelenmiştir:
• Eğitim ve bilinçlendirmek: Oksijen tüpleriyle çalışacak tüm işçi uygun eğitimden geçmeli ve tüplerin riskleri konusunda bilinçlendirilmelidir. Patronlar, oksijen tüplerinin kullanıldığı ortamlarda risk değerlendirmesi yaparak gerekli önlemleri almakla yükümlüdür. Çalışanların tüplerin gerçek kullanımı, acil durumda yapacakları ve güvenlik ekipmanlarının (basınç düşürücü, valf, dedektör vs.) işleyişi hakkında bilgili olması kazaları önlemede birinci adımdır.
• Yağ, gres ve yanıcı unsurlardan uzak tutmak: Oksijen ekipmanının paklığı hayati değer taşır. Tüp vanaları ve regülatörleri katiyen yağlanmamalı, bu kesimlere el kremi dahil rastgele bir yağlı husus bulaştırılmamalıdır. Oksijen ile temas edebilecek contalar, hortumlar ve irtibat noktaları “oksijen uyumlu” gereçlerden seçilmeli, asla standart kauçuk conta yahut bant kullanılmamalıdır. Ayrıyeten tüpün bulunduğu ortama yakıt, çözücü, boya üzere yanıcı kimyasallar dökülmemelidir.
• Ateş kaynağından uzak tutmak: Oksijen tüplerinin yakınında sigara içmek, açık alev bulundurmak yahut kıvılcım çıkarabilecek aletlerle çalışmak katiyen yasaklanmalıdır. Unutulmamalıdır ki, saf oksijen ortamında olağanda yanmaz görünen materyaller bile kolaylıkla tutuşabilir.
• Doğru ekipman kullanmak: Oksijen tüpleriyle ebediyen uyumlu ve standartlara uygun ekipman kullanılmalıdır. Basınç düşürücü regülatörler, vanalar ve ilişki elemanları oksijen servisi için tasarlanmış olmalı; örneğin birçok uzman, alüminyum yerine pirinç alaşımlı regülatörlerin tercih edilmesini önermektedir (pirinç, yüksek sıcaklıklara karşı daha dirençlidir). Tüp ile regülatör temasını sızdırmaz formda sağlamak için sırf üreticinin önerdiği conta yahut fitiller kullanılmalı, birden fazla conta üst üste takılmamalıdır. Ekipmanların periyodik bakımı yapılarak yıpranmış hortum, manometre yahut valfler derhal yenilenmelidir. Kullanım öncesi, tüp vanasını regülatörü takmadan kısa bir an “kırmak” (hafifçe açıp kapatarak toz ve partikülleri üfleme) usulü uygulanarak regülatöre girebilecek kirleticiler temizlenmelidir.
• Tüpleri yanlışsız formda açmak ve kullanmak: Oksijen tüpünün vanası her vakit yavaş ve denetimli bir biçimde açılmalıdır. Ani ve süratli açılışlardan kaçınılmalıdır; zira basıncın birden yükselmesi regülatörde çok ısınmaya yol açabilir. Vanayı yavaşça açmak, basıncın kademeli olarak regülatöre dolmasını ve oluşan ısının emniyetli biçimde dağılmasını sağlar. Ayrıyeten tüp vanasını açarken asla çıkış ucuna yahut regülatöre yanlışsız eğilerek yüz yaklaştırılmamalıdır. Her vakit mümkün bir geri tepmeye karşı koruyarak yana yanlışsız durulmalıdır.
• Kaçak denetimleri yapmak: Tüp temasları ve hortumları, kullanımdan evvel sabunlu su köpüğü üzere tekniklerle sızıntı testine tabi tutulmalıdır. En ufak bir kabarcık sızıntısı tespit edilirse tüp kullanılmamalı ve teknik servise bildirilmelidir. Çakmak vb. ısı kaynağı ile denetim muhakkak yapılmamalıdır.
• Güvenli taşıma ve depolamak: Oksijen tüplerini taşırken ve depolarken dikkat edilmesi gereken kurallar vardır. Tüpler ebediyen dik konumda tutulmalı ve devrilmeyecek biçimde zincirle, kayışla yahut kelepçeyle sabitlenmelidir. Taşıma sırasında tüpün vana kollayıcı kapağı takılı olmalı ve tüp özel taşıma otomobiliyle taşınmalıdır – tüpü sürüklemek, yuvarlamak yahut düşürmek önemli kazalara davetiye çıkarır.
• Isı ve güneşten korumak: Tüpler, direkt güneş ışığı altında yahut 45°C’nin üzerinde sıcaklıklarda bırakılmamalıdır. Yüksek sıcaklık, iç basıncı artırarak inançlı çalışma limitlerini aşabilir. Bu nedenle tüpler serin, düzgün havalandırılan, gölgeli alanlarda depolanmalı; mümkünse yangına güçlü bir dolap yahut kafes içinde koruma edilmelidir. Depolama alanında oksijen tüpleri yanıcı gaz tüplerinden (asetilen, propanvb.) en az 6 metre arada yahut yangına sağlam bir duvar ile ayrılmış biçimde tutulmalıdır, böylelikle muhtemel bir sızıntı durumunda birbirlerini tetiklemeleri önlenir.
• Periyodik muayene ve standartlara ahenk: Oksijen tüplerinin muhakkak aralıklarla yasal periyodik muayeneleri yapılmalıdır. Yetkili kuruluşlar yahut mühendisler tarafından tüpün hidrostatik testleri gerçekleştirilerek metal gövdesinin sağlamlığı ve sızdırmazlığı denetim edilmelidir. Ülkemizde TS EN 1442, TS EN 1863 gibi standartlar ve ilgili iş güvenliği yönetmelikleri, basınçlı gaz tüplerinin muayene ve bakımlarının tertipli yapılmasını koşul koşar. Tüpler doldurulurken de dolum yapan firma, memleketler arası saflık standartlarına uygun ve nemden arındırılmış oksijen gazı kullandığından emin olmalıdır.
• Tüpler kullanılmadığında tüm vanaları kapalı tutulmalı ve üzerindeki tüm ekipmanlar düzgün biçimde çıkarılıp muhafaza kapakları takılmalıdır.
Sonuç ve Çağrı
Oksijen tüpleri, hakikat kullanıldığında hayat kurtaran ve iş süreçlerini kolaylaştıran araçlardır. Lakin ihmalkârlık yahut bilgisizlik nedeniyle meydana gelen kazaların sonuçları birden fazla vakit geri döndürülemez derecede ağır olmaktadır. Oksijen kaynaklı yangın ve patlamalar her ne kadar düşük olasılıklı görünseler de, gerçekleşmeleri halinde yüksek yıkıcı etkileri olmaktadır. Bu nedenle “bize bir şey olmaz” anlayışıyla hareket etmek yerine, en ufak bir risk bile ciddiye alınmalı ve güvenlik kültürü her seviyede benimsenmelidir.
Tüm sıhhat kuruluşlarını, sanayi tesislerini, dalış okullarını, havacılık ünitelerini ve kişisel kullanıcıları oksijen tüplerinin inançlı kullanımı konusunda azami dikkate davet ediyoruz.
Standartlara uygun ekipman kullanımı, nizamlı eğitimler ve kontroller sayesinde oksijen tüpleriyle ilgili kazaların büyük ölçüde önlenmesi mümkündür. Herkesin bu bahiste üzerine düşen sorumluluğu yerine getirmesi, hem kendi can güvenliğini hem de etrafındakileri muhafazası açısından zaruridir.
Unutmayalım: Oksijen tüplerinin inançlı kullanımı konusunda alacağımız kolay lakin tesirli tedbirler, gelecekte yaşanabilecek üzücü olayların önüne geçecek ve hayat kurtaracaktır.
Bu vesileyle tüm kullanıcıları ve ilgili kesimleri, belirlenen güvenlik kurallarına sıkı sıkıya uymaya ve güvenli kullanım için farkındalık yaratmaya çağırıyoruz.
Ülkemizde Geçmişte Yaşanan Kimi Oksijen Tüpü Yangın ve Patlamaları:
28 Mayıs 2014 – Aydın (Kuyumcu Atölyesi)
16 Ocak 2016 – İstanbul, Kağıthane (Ambulans)
9 Mart 2017 – Denizli (Servergazi Devlet Hastanesi)
17 Ekim 2017 – Gaziantep, Şehitkamil (Endüstriyel Tamir Atölyesi)
24 Kasım 2017 – Kocaeli, İzmit (Rehabilitasyon Merkezi)
20 Nisan 2018 – Iğdır (Küçük Sanayi Sitesi)
19 Aralık 2020 – Gaziantep (SANKO Üniversitesi Hastanesi)
13 Mayıs 2021 – Samsun (Eğitim ve Araştırma Hastanesi)
10 Aralık 2021 – Zonguldak (Bülent Ecevit Üniversitesi Hastanesi)
26 Mayıs 2022 – Gaziantep, Nizip (Oto Sanayi Sitesi)
14 Temmuz 2022 – Şanlıurfa, Siverek (Eski Sanayi Sitesi)
29 Aralık 2023 – Giresun, Espiye (Sanayi Sitesi)
10 Mayıs 2024 – Denizli (112 Acil Ambulans İstasyonu)
